O badaniach grodziska w Pniowie (odc. 2)

Zanim zaprezentuję tu szerzej co odkryliśmy w trakcie prac na grodzisku w Pniowie postanowiłem napisać kilka słów o historii tej górnośląskiej miejscowości oraz jej dawnych właścicieli. Dałem w tekście ciut przypisów do literatury historycznej, z której korzystałem – dla tych z Was, którzy mieliby chęć poszperać głębiej źródłowo 😉

Nie wykluczone, iż osada Pniów mogła powstać już w XIII wieku, być może za panowania potomków księcia opolsko – raciborskego Kazimierza I opolskiego (1211-1230) tj. Mieszka II Otyłego (1230-1246) lub Władysława I opolskiego (1246-1280/81). Książęta znani byli z tego, iż silnie propagowali akcję osadnictwa na prawie niemieckim na terenie Górnego Śląska[1]. Osada powstała na terytorium podległym kasztelani toszeckiej, wzmiankowanej po raz pierwszy w 1222 r.[2]

Fragment mapy Christiana Friedricha von Wrede z lat ok. 1747-53 (zbiory: Staatsbibliothek zu Berlin)

Pierwsza wzmianka historyczna o Pniowie zawarta jest w dokumencie sporządzonym w 1256 roku, z którego wynika, że wsie Kotliszowice, Łubie, Paczyna, Pniów, Pyskowice i Sarnów, Kemczowice(?) i Ligota należały do parafii Św. Pawła w Pyskowicach[3]. Dokument ten uważany jest wprawdzie za falsyfikat z przełomu XIII/XIV w., ale z pewnością wymienione w nim osady musiały już istnieć wcześniej, że zostały przez pisarza uznane za tak stare, że ich wymienienie nie budziło wg. fałszerza podejrzeń. Świadczyć to może o tym, iż wszystkie osady, w tym Pniów mają metrykę sięgającą przynajmniej połowy XIII wieku. Kolejna, ale pewna już wzmianka o Pniowie pochodzi z księgi fundacyjnej biskupstwa wrocławskiego Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis z około 1305 r., gdzie osada wymieniona została po nazwą Pnow[4].

Jeśli chodzi o źródła historyczne epoki średniowiecza w spisie świętopietrza archidiakonatu opolskiego w 1447 r. jako Penaw[5]. W tym czasie istnieć musiał tu być może już kościół. (o kościele Św. Wacława w Pniowie nie będę tu pisał, bo esencję znajdziecie tutaj (polecam!): http://malanowicz.eu/mm/pasje/architektura/kosciolki/Pniow/Pniow.htm )

Niestety nie zachowały się żadne średniowieczne wzmianki dotyczące przejścia osady w Pniowie z rąk książęcych w ręce prywatnego właściciela ziemskiego. Zapewne jednak w XIV wieku wieś znajdowała się już w rękach lokalnego rycerstwa.

Herb rodziny Šilheřovsky

Więcej wzmianek o Pniowie pochodzi z okresu nowożytnego. Część Pniowa była przed rokiem 1524 własnością Martina Szylerowskiego (Šilheřovský), gdyż w tym roku jego spadkobierczynie dokonały podziału spadku, a grunty przy Pniowie przypadły wraz z Pławniowicami jego starszej siostrze Nezie (Anezka)[5]. Rodzina Šilheřovský po raz pierwszy pojawia się w źródłach pisanych w 1459 r. jako właściciele wsi Šilheřovice k. Opavy na Śląsku opawskim (Mikuláš Šilheřovský) [6]. Mikuláš Šilheřovský w 1477 r. pisze się jako właściciel Chechła k. Gliwic[7], podobnie jak w Melichar Šilheřovský  w 1515 r[8]. Zapewne rodzina ta była już w tym czasie właścicielem lub współwłaścicielem wsi, a być może również fundatorem kościoła, który zbudowano w Pniowie w 1506 r.[9]

Herb rodziny Dluhomil

W 1560 roku Jan Dluhomil (starszy) z Bierawy kupił majątki Pniów i Pławniowice[10]. Zmarł on w 1562 roku, jednak wiadomo, że majątki te przejął jego syn Jan młodszy. W 1613 roku jako właściciel Pniowa występuje Henryk Larisch z Naczęsławic, a w 1679 jako właściciel wymieniony został Wacław Larisch. Ten sam Wacław Larisch wymieniony został jeszcze raz jako kolator kościoła w Pniowie w 1687 roku wraz z Krzysztofem Holly. Kolejnym znanym właścicielem był Bolesław Antoni Czornberg von Gallowitz, pełniący w latach 1720-1723 obowiązki pisarza ziemskiego. Zmarł on 12 lipca 1728 roku.

Fragment mapy Christiana Karla Augusta Ludwiga von Massenbacha z ok. 1796-1806 (zbiory: Staatsbibliothek zu Berlin)

Około 1770 r. majątki pniowskie przejął generał pruski Hans Benedikt von Groeling, który zbudował w Pniowie pałac w stylu późnobarokowym[11]. Był to budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, dwukondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym z lukarnami. Fasada pałacu była dziewięcioosiowa z ryzalitem zamkniętym trójkątnym przyczółkiem, poprzedzonym filarowym podcieniem z tarasem u góry. Elewacja tylna również dziewięcioosiowa. Wnętrza były w układzie dwutraktowym, z sienią na osi. Fasady zachowały ślady podziałów pilastrami, gzymsu wieńczącego oraz obramień okiennych.

Pałac w Pniowie ok. 1930 r. (źródło: Oberschlesien im Bild, 1933, nr 13)

Pałac w Pniowie przechodził różne koleje losu. Syn fundatora Leopold von Groeling już w 1819 r. sprzedał posiadłość. Kolejni właściciele Pniowa przebudowywali rezydencję, m.in. w 1840 i 1880 r. Podczas tej ostatniej od północy dołączono do pałacu niewielką oficynę. Ostatnim właścicielem pałacu była rodzina Staroste, aż do jej kresu jej świetności w 1945 roku. Pałac uszkodzony w trakcie działań wojennych w czasach Polski Ludowej nie został odbudowany. Państwowe Gospodarstwo Rolne wykorzystywało jedynie budynki gospodarcze dawnego folwarku. W latach 90-tych XX wieku podobnie jak w całej Polsce miejscowy PGR został zamknięty. Od tamtej pory obiekt niszczał, a w chwili obecnej jest ruiną… i aż żal patrzeć jak to obecnie wygląda…

P.S. Dziękuję dozgonnie AK za pomoc w tłumaczeniach, a RH za wsparcie kartograficzne!

P.S.2 Jeśli ktoś z Państwa znalazłby jeszcze jakieś ciekawe źródła historyczne dotyczące Pniowa (a w szczególności dotyczące średniowiecza) i chciałby się nimi podzielić, to będę wdzięczny za wszelaką pomoc w tej dziedzinie 😉 Proszę pisać tu, w komentarzach na mojej stronie – nie na Fejsbooku, Linkedinie, etc.

Przypisy:

[1] Jerzy Rajman, Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246), „Kwartalnik Historyczny”, r. 100, nr 3, Kraków 1993, s. 19-41.; Wojciech Dominiak,Ostatni władca Górnego Śląska – Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu (1225-1281), Racibórz 2009.

[2] Codex Diplomaticus Silesiae, T.3, wyd. K. Melczyński, Wrocław 1964, nr 269.

[3] Schlesisches Urkundenbuch. Bd. 3: 1251-1266, wyd. I. Winfried, Köln 1984); I. Panic, Historia osadnictwa w księstwie opolskim we wczesnym średniowieczu, Katowice 1992, s. 89.

[4] Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J. W. Schulte, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, T.14 , Breslau 1889.

[5] Die Rechnung den Peterspfennig im Archdiakonat Oppeln 1447, wyd. H. MARKGRAF, (w:) „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, Bd. 27, 1893, s. 367-368.

[6] J. Chrząszcz, Die Landbuecher von Oppeln Ratibor [w:] Oberschlesische Heimat, Band X, Oppeln, 1914, s. 127.

[7] J. Pilnaček, Rody Stareho Slazska, Brno 1991, s. 1086.

[8] Codex Diplomaticus Silesiae, T.6, Breslau 1865, s.304.

[9] F. Triest, Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau 1865, s. 532.

[10] F. Triest, op. cit. s. 509.

[11] R. Sękowski, Herbarz szlachty śląskiej, tom II, Katowice 2003, s. 45.

[12] Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, powiat gliwicki, t. VI, z. 5, Warszawa 1966.